W maju 1831 r. ks. Adam Czartoryski apelował do gen. Jana Skrzyneckiego, naczelnego wodza powstania, aby nie zaniedbywał działań wojennych i domagał się podjęcia walki zbrojnej. Gen. Skrzynecki odrzucał plany uderzenia na siły główne feldmarszałka Iwana Dybicza, zamierzano natomiast podjąć wyprawę na gwardię cesarską, formację reprezentacyjną imperium rosyjskiego i osobistą straż cesarza Rosji. Już 27 IV 1831 r. gen. Ignacy Prądzyński opracował zarys takiej wyprawy. Jednostki gwardii rosyjskiej były to doborowe pułki, których kadra oficerska złożona była z młodzieży arystokratycznej Rosji. Gwardia ta była przygotowana na pokazowe wkroczenie do stolicy Polski, po jej zdobyciu. Za stan i bezpieczeństwo pułków gwardii Dybicz odpowiadał "głową" przed samym cesarzem. Jednostki gwardyjskie wyposażone były w 21 tys. bagnetów, 7540 szabel i 80 dział. Rozłożyły się na stanowiskach między Łomżą a Ostrołęką oraz Śniadowem i Andrzejowem. Z pierwszym pomysłem zniszczenia tych doborowych pułków wystąpił płk Wojciech Chrzanowski w marcu 1831 r., lecz wówczas kwatermistrz generalny Ignacy Prądzyński uznał cały plan za zbyt ryzykowny i wydał o nim opinię negatywną. Teraz jednak sam do niego powrócił. Jego plan zakładał, że armia główna powstańców powinna szybkim marszem w ciągu 6 dni dogonić gwardię, odciąć jej możliwość odwrotu na Białystok i zdobyć Łomżę. Prądzyński proponował też uderzenie na główne siły Dybicza, ale plan ten został odrzucony przez Skrzyneckiego. Ostatecznie wódz naczelny, pod naciskiem Prądzyńskiego, zaaprobował wyprawę na gwardię. 12 V 1831 r. Skrzynecki zgromadził w Serocku 44 tys. armię oraz 108 dział i podzielił je na trzy zgrupowania. Lewym skrzydłem dowodził gen. Henryk Dembiński, który miał maszerować tzw. drogą kowieńską i opanować mosty na Narwi w Ostrołęce. Prawym skrzydłem, które stanowiła 5. Dywizja Piechoty i II Korpus Kawalerii, dowodził gen. Tomasz Łubieński. Otrzymał on zadanie marszu przez Brok do Nura i zajęcia mostów na Bugu oraz uniemożliwienie przeprawy głównym siłom Dybicza. Z kolei gen. Skrzynecki, wraz z gen. Prądzyńskim, zamierzali pomaszerować tzw. traktem furmańskim na trasie Przetycz-Długosiodło-Wąsewo, drogą dość trudną, która uniemożliwiała przeprowadzenie artylerii. 16 maja gen. Skrzynecki dotarł do Długosiodła, gen. Łubieński do Broku, a gen. Dembiński do Różana nad Narwią. Następnego dnia Rosjanie dowiedzieli się, że na gwardię maszerują główne siły polskie. Informację tę przekazał im, wzięty do niewoli, por. Kamieński. Dowodzący gwardią w. ks. Michał Pawłowicz nie miał możliwości wycofania się i musiał przyjąć bitwę. Jednakże wskutek sporu między Prądzyńskim a Skrzyneckim, ten ostatni nie wydał rozkazu do walki i gwardia zaczęła wycofywać się na Tykocin i Białystok. Skrzynecki zareagował bardzo późno na działania nieprzyjaciela, wobec czego, mimo pościgu, gwardia uciekła za Narew, ponosząc tylko niewielkie straty. Tymczasem 17 V 1831 r. gen. Łubieński zajął Nur. Jednakże zamiast zniszczyć ogromne magazyny rosyjskie w Brańsku i Bielsku, zdobył tylko niewielki magazyn w Ciechanowcu. 19 maja feldmarszałek Dybicz ruszył na pomoc swym oddziałom, a dwa dni później jego przednie straże zajęły Ciechanowiec. Błąd popełnił gen. Łubieński, który nie zniszczył statków na Bugu, dzięki temu Dybiczowi udało się przerzucić przez rzekę dwa mosty i zaatakować wojska polskie. Dowiedziawszy się, że grupa gen. Łubieńskiego znajduje się nadal w Nurze Dybicz rozpoczął marsz w tym kierunku. Łubieński zbyt późno rozkazał wycofać wojska w stronę sił głównych przez Czyżew i Zambrów. Według informacji znawcy przedmiotu, Wacława Tokarza, gen. Łubieński nie wydawał żadnych rozkazów, a jedynie polecił dowódcom, aby sami szukali wyjścia z sytuacji, którą udało się opanować tylko dzięki odwadze dwóch pułków (3. i 14.) 1. Brygady 5. Dywizji Piechoty płk. Jakuba Jana Krasickiego, które odparły atak kirasjerów rosyjskich. Pod ich osłoną gen. Łubieński zdołał wyprowadzić kawalerię i artylerię, a następnie utorować sobie drogę do Strękowa, wschodnim brzegiem rzeczki Żużeli. 23 maja armia gen. Łubieńskiego zebrała się w Czyżewie i odeszła do Zambrowa. Ostatecznie wyprawa na gwardię stała się prologiem klęski ostrołęckiej.

W zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych w zespole akt: Władze Centralne Powstania Listopadowego znajduje się plan bitwy pod Nurem, dołączony do planu bitwy pod Ostrołęką i opisu tej bitwy. Jest to mały, kolorowy planik, na którym jedynie schematycznie zaznaczone są stanowiska oddziałów oraz znajdujące się w pobliżu miejscowości, trakty i drogi. Mylnie zapisana została data dzienna bitwy - 23 maja 1831 r., podczas gdy miała ona miejsce 22 maja tego roku. Plan niestety nie posiada legendy, brak też jest roku i miejsca jego powstania. Został on umieszczony w księdze pt.: „Izłożenije wojennych diejstwij protiwu polskich miatieżnikow [...]”, zawierającą załączniki do działań Armii dowodzonej przez Iwana Dybicza Zabałkańskiego w I połowie 1831 r. Księga ta powstała staraniem oficerów sztabu głównego armii, płk. Iwanowa i płk. kawalerii ks. Teniszewa. Plan znajduje się przy zamieszczonej w księdze kopii opisu bitwy pod Ostrołęką autorstwa generalnego kwatermistrza armii „polskich powstańców”, Ignacego Prądzyńskiego. Opis ten stanowi fragment artykułu wydrukowanego przez gen. Jana Nepomucena Umińskiego we francuskim dzienniku „Le spectateur militaire” z 15 VIII 1832 r.

• Bielecki R., Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. 1-3, Warszawa 1995-1998;
• Rawski T., 5 Dywizja Piechoty w dziejach oręża polskiego, Pruszków 1997;
• Tokarz W., Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1930;
• Zajewski Wł., Powstanie listopadowe 1830-1831, Polityka-Wojna-Dyplomacja, Toruń 2002.